نهایة المرام فی علم الکلام (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علامه حلی |
| موضوع | کلام |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسة الامام الصادق(ع) |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۹ق |
نَهایةُ المَرام فی علمِ الکَلام یکی از مفصل‌ترین کتب کلامی شیعه به زبان عربی که علامه حلی از علمای قرن هشتم آن را نگاشته است. مؤلف، آراء و اندیشه‌های کلامی فرقه‌های مختلف را شرح داده و به نقد آنان پرداخته است. وی نظرات حکما و متکلمین را در باب توحید، نبوت و سایر مسائل کلامی با هم تطبیق داده و نگرش و اندیشه خود در اعتقادات شیعه را بیان کرده است.
درباره مؤلف
ابومنصور جمال‌الدین، حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی معروف به علامه حلّی، از بزرگ‌ترین عالمان شیعه است. پس از مرگ محقق حلی در سال ۶۷۶ قمری که مرجعیت شیعیان را بر عهده داشت، مردم علامه حلی را برای این امر مهم مناسب یافتند و او در ۲۸ سالگی زعامت و مرجعیت شیعیان را بر عهده گرفت. مناظرات و آثار او موجب گرایش سلطان محمد خدابنده به تشیع و رواج مذهب شیعه در ایران گردید. علامه حلی دارای تألیفات بسیاری در علوم فقه، اصول، عقاید، فلسفه، منطق، دعا و... است.
سخن علامه حلی
آن طور که خود مؤلف در مقدمه می‌گوید روش او در این کتاب به این صورت است که آنچه از نظرهای دانشمندان پیشین به دستش رسیده را مورد بحث قرار داده و تلاش کرده بین متکلمان و حکما به انصاف داوری نموده و میان قواعد فلسفی و کلامی جمع نماید.
ساختار کتاب
کتاب نهایة المرام مشتمل بر یک مقدمه و سه بخش کلی است که با عنوان قاعده از آن نام می‌برد.
مقدمه کتاب دارای ۶ فصل است:
- شرافت و فضیلت علم کلام
- علت نام‌گذاری به کلام
- موضوع علم کلام
- هدف علم کلام
- جایگاه علم کلام در میان علوم اسلامی
- وجوب یادگیری علم کلام
وی سپس در سه قاعده، مفصلا به مباحث کلامی پرداخته است:
- قاعده اول: معلومات. این قاعده دارای سه بخش است:
- در تقسیم معلومات به موجود و معدوم
- در تقسیم به وجوب، امکان و امتناع
- در تقسیم به ماهیت، جزء، خارج و کلی
- قاعده دوم: موجودات. این قاعده دارای دو بخش است:
- در تقسیم موجودات بر اساس رأی متکلمان
- در تقسیم موجودات بر اساس رأی فلاسفه
- قاعده سوم: محدثات. دارای دو بخش است:
- در جواهر
- در اعراض.
ویژگی‌های اثر
برخی از ویژگی‌های اثر به این شرح است:
- این کتاب، مفصل‌ترین کتاب کلامی علامه و یکی از مفصل‌ترین کتاب‌های کلام اسلامی است.
- این کتاب، مشتمل بر اندیشه‌ها و آثار فلاسفه و متکلمان است که اقوال آنان در حد ممکن نقل شده است.
- مؤلف تلاش کرده نظریات و استدلال‌های فلاسفه و متکلمان را به هم نزدیک سازد.
- رعایت کامل اخلاق در بحث علمی بدون تعصب‌های مذهبی تا آنجا که در بعضی موارد نظر استاد خویش خواجه نصیر را رد کرده و اشکال فخر رازی را وارد دانسته است.
- نوآوری در طرح مباحث، همراه با شرح و توضیح کامل از دیگر ویژگی‌هاست.
چاپ
چاپ اول نهایة المرام با تحقیق فاضل عرفان در سال ۱۴۱۹ق در قم توسط مؤسسة الامام الصادق(ع) صورت گرفت.
پانویس
منابع
- حلی، حسن بن یوسف، نهایة المرام فی علم الکلام، قم، مؤسسة الامام الصادق(ع)، ۱۴۱۹ق.
- انصاری قمی، ناصرالدین، نهایة المرام فی علم الکلام، کتاب ماه دین اردیبهشت ۱۳۷۸ شماره ۱۹.
- عرفان، فاضل، نهایة المرام فی علم الکلام، روش شناسی علوم انسانی» تابستان ۱۳۷۴ - شماره ۳.